Пытанне: Як бізнес можа зарабляць на правах інтэлектуальнай уласнасці? Якія з гэтых магчымасцяў папулярныя ў Беларусі, а якія, на ваш погляд, бізнес пакуль недаацэньвае?

Адказ:Перад разглядам пытання аб заробку на правах інтэлектуальнай уласнасці неабходна адзначыць, што на аб'екты інтэлектуальнай уласнасці дзейнічаюць дзве разнавіднасці правоў: асабістыя немаёмасныя і маёмасныя правы.

Уладальнікамі асабістых немаёмасных правоў заўсёды з'яўляюцца фізічныя асобы (аўтары песень, апавяданняў, фатаграфій, сартоў раслін, вынаходстваў і іншых аб'ектаў). Такія правы не адчужаюцца і не перадаюцца.

Да маёмасных правоў адносіцца выключнае права, якое прадугледжвае магчымасць свабодна выкарыстоўваць аб'ект інтэлектуальнай уласнасці па сваім меркаванні ў любой форме і любым спосабам, які не супярэчыць закону, а таксама дазваляць або забараняць яго выкарыстанне іншым асобам. Выкарыстанне іншымі асобамі аб'екта дапускаецца толькі са згоды праваўладальніка. Маёмасныя правы могуць быць адчужаны або прадастаўлены іншай асобе, а таксама могуць перайсці ад адной асобы да іншай у парадку ўніверсальнага правапераемства.

З фармальнага пункту гледжання на папулярнасці імені аўтара таксама можна зарабіць, але ў сферы інтэлектуальнай уласнасці выкарыстанне імені з мэтай атрымання прыбытку звязваецца з правамі на сродкі індывідуалізацыі (фірменныя найменні і таварныя знакі (знакі абслугоўвання)). Такім чынам, толькі маёмасныя правы на аб'екты інтэлектуальнай уласнасці бізнес можа камерцыялізаваць.

Камерцыялізацыя маёмасных правоў на аб'екты інтэлектуальнай уласнасці рэалізуецца праз заключэнне дагавораў. Да такіх дагавораў адносяцца ліцэнзійны дагавор, дагавор саступкі выключнага права, дагавор комплекснай прадпрымальніцкай ліцэнзіі (франчайзінгу), дагавор залогу.

Для адказу на пастаўленыя пытанні трэба адзначыць, што для розных груп аб'ектаў інтэлектуальнай уласнасці ёсць свае асаблівасці камерцыйнага выкарыстання.

Так, аб'екты аўтарскага права па сваёй прыродзе прасцейшыя ў камерцыялізацыі. Правы на такія аб'екты ўзнікаюць у сілу факта іх стварэння, захаванне якіх-небудзь фармальнасцяў не патрабуецца. Калі аўтар напісаў карціну, запісаў музычны твор, то ён адразу можа шукаць зацікаўлены бок для заключэння аднаго з вышэйадзначаных дагавораў.

Больш за тое, калі аўтары асобных аб'ектаў аўтарскага права па якіх-небудзь прычынах не могуць самі займацца камерцыялізацыяй, яны могуць звярнуцца ў арганізацыю па калектыўным кіраванні маёмаснымі правамі, якая будзе збіраць аўтарскія ўзнагароды і пералічваць іх аўтару, а таксама абараняць правы аўтара ў выпадку выяўлення незаконнага выкарыстання аб'ектаў аўтарскага права і рэгуляваць такія сітуацыі, у тым ліку ў судовым парадку.

Нацыянальны цэнтр інтэлектуальнай уласнасці мае дзяржаўную акрэдытацыю арганізацыі па калектыўным кіраванні ў адносінах да аб'ектаў аўтарскага права і сумежных правоў. З падрабязнай інфармацыяй аб тым, у адносінах да якіх аб'ектаў і спосабаў іх выкарыстання дзейнічае акрэдытацыя, можна азнаёміцца ​​на сайце патэнтнага ведамства ў раздзеле «Аўтарскае і сумежныя правы. Калектыўнае кіраванне. Агульная інфармацыя. Дзяржаўная акрэдытацыя».

У адрозненне ад аб'ектаў аўтарскага права і сумежных правоў, у сферы права прамысловай уласнасці (вынаходствы, прамысловыя ўзоры, таварныя знакі і іншае) для атрымання прававой аховы неабходна звяртацца ў патэнтнае ведамства, якое правядзе экспертызу і прадаставіць уладальніку «легальную манаполію» на выкарыстанне адпаведнага аб'екта. Толькі пасля дзяржаўнай рэгістрацыі аб'ектаў права прамысловай уласнасці праваўладальнік зможа камерцыйна выкарыстоўваць свае правы. Варта адзначыць, што апісаны падыход не дзейнічае для фірменных найменняў, геаграфічных указанняў і сакрэтаў вытворчасці (ноу-хау).

У якасці варыянтаў камерцыялізацыі можна вызначыць: уцягненне аб'ектаў інтэлектуальнай уласнасці ў гаспадарчх абарот прадпрыемства, увядзенне ў грамадзянскі абарот шляхам прадастаўлення выключных правоў трэцім асобам па грамадзянска-прававых дагаворах.

Пад ужываннем аб'екта ва ўласнай вытворчасці разумецца выраб, ужыванне, захоўванне, прапанова да продажу прадукта, у якім ужыта вынаходства, прылады, у якой ужыта карысная мадэль, выраба, які змяшчае прамысловы ўзор. Такі спосаб выкарыстання інтэлектуальнай уласнасці звязаны з дастаткова вялікім тэрмінам акупнасці, аднак праваўладальнік мае поўны кантроль над выкарыстаннем прадукта.

Пры другім спосабе камерцыялізацыі патэнтаўладальнік перадае выключнае права па дагавору саступкі выключнага права ў поўным аб'ёме другому боку або дае права выкарыстоўваць вынаходства, іншы аб'ект, які патэнтуецца, або таварны знак па ліцэнзійнаму дагавору. Добрымі якасцямі дадзенага спосабу выкарыстання з'яўляюцца кароткі тэрмін акупнасці, нізкі ўзровень рызыкі. З іншага боку, перадача свайго брэнда або тэхнічнага рашэння можа прывесці да недаатрымання патэнцыйнага даходу, вымушанага сыходу з рынку з-за ўзмацнення пазіцыі канкурэнта.

Таксама магчыма распараджэнне выключным правам на аснове дагавора франчайзiнгу. Па дагавору франчайзінгу юрыдычная асоба дае карыстальніку права выкарыстоўваць сваё фірменнае найменне, нераскрытую інфармацыю, а таксама перадае свае веды і вопыт прадпрымальніцкай дзейнасці, аказвае кансультатыўную і тэхнічную дапамогу. Праваўладальнік мае права ажыццяўляць кантроль за якасцю выпускаемай прадукцыі, выконваемых работ або паслуг на працягу перыяду дзеяння дагавора. У ліцэнзійны комплекс акрамя фірменнага наймення і нераскрытай інфармацыі могуць уваходзіць правы на іншыя аб'екты інтэлектуальнай уласнасці. Практыка рэгістрацыі паказвае, што «дадатковым» аб'ектам у такіх дагаворах выступаюць таварныя знакі.

Мяркуем, што ў краіне дастаткова развіта сістэма ліцэнзавання, усё часцей рэгіструюцца дагаворы аб перадачы ліцэнзійнага комплексу на аснове дагавора франчайзінгу. У 2011 г. была заснавана Асацыяцыя франчайзераў і франчайзі «Белфранчайзінг», якая ажыццяўляе экспертную і кансультатыўную дзейнасць у гэтай сферы, прадстаўляе франшызы кампаній, зацікаўленых у працы на тэрыторыі краіны, праектуе франчайзінгавыя сеткі і іх прасоўванне.

Мяркуем, што праблемныя пытанні могуць узнікаць пры самастойным стварэнні і выкарыстанні аб'ектаў інтэлектуальнай уласнасці ўнутры прадпрыемстваў. Перад суб'ектамі ў дадзеным выпадку паўстае пытанне аб выбары стратэгіі прававой аховы распрацовак: у якасці сакрэту вытворчасці або аб'екта, які патэнтуецца. Для адказу на гэтае пытанне неабходна ўлічваць наступныя моманты: ці даступна патэнтная ахова для дадзенага аб'екта з пункту гледжання яго прыроды, патрабаванняў заканадаўства; выдаткі на атрыманне і падтрыманне аховы; магчымасць ажыццяўлення кантролю. Правядзенне патэнтнага даследавання дапамагае арганізацыям прыняць рацыянальнае рашэнне ў адпаведнасці з рынкавымі ўмовамі.

У якасці невыкарыстоўваемага механізма камерцыялізацыі правоў можна вызначыць крэдытаванне пад залог маёмасных правоў на аб'ект інтэлектуальнай уласнасці. Гэта праблема мае комплексны характар ​​і закранае ацэнку правоў на аб'екты інтэлектуальнай уласнасці, гатоўнасць банкаўскай сістэмы выдаваць грашовыя сродкі пад залог правоў на аб'екты інтэлектуальнай уласнасці.

02.2025
Падрыхтавала: Кацуба Паліна Іванаўна (спецыяліст аддзела садзейнічання камерцыялізацыі ўпраўлення садзейнічання камерцыялізацыі і дзяржаўных рэестраў НЦІУ)