Пытанне: 1. Бізнес, асабліва ў сферы рытэйлу і паслуг, часта выкарыстоўвае на сваіх аб’ектах фонавую музыку. Музыку з якіх крыніц пры гэтым можна выкарыстоўваць? Як атрымаць правы на выкарыстанне такой музыкі ў Беларусі, колькі гэта каштуе і каму плаціць у выпадку выкарыстання музыкі ўжо памерлых праваўладальнікаў (напрыклад, класічнай музыкі)? 2. У чым асаблівасці калектыўнага кіравання маёмаснымі правамі на творы, якое ажыццяўляецца НЦІУ? 3. Якія наступствы выкарыстання музыкі без наяўнасці правоў на такое выкарыстанне? Хто і як можа прыцягнуць да адказнасці суб’екта гаспадарання за такое парушэнне? Якія яшчэ тыповыя парушэнні дапускаюцца ў гэтай сферы?
Адказ: 1. У большасці выпадкаў у рамках вядзення бізнесу для прыцягнення кліентаў і стварэння спрыяльнай абстаноўкі выкарыстоўваюцца музычныя творы з тэкстам і без тэксту, выкананні і фанаграмы. Выкарыстанне такіх аб’ектаў рэгулюецца заканадаўствам аб аўтарскім праве і сумежных правах.
Аўтарскае права распаўсюджваецца на творы, якія з’яўляюцца вынікам творчай дзейнасці, незалежна ад прызначэння і вартасці твораў, а таксама спосабу іх выражэння, і існуюць у якой-небудзь аб’ектыўнай форме (п. 1 арт. 6 Закона Рэспублікі Беларусь ад 17 мая 2011 г. № 262-З «Аб аўтарскім праве і сумежных правах» (далей – Закон аб аўтарскім праве)). Да аб’ектаў аўтарскага права, у прыватнасці, адносяцца музычныя творы з тэкстам і без тэксту (абзац чацвёрты пункта 5 артыкула 6 Закона аб аўтарскім праве).
Сумежныя правы распаўсюджваюцца на выкананні, фанаграмы, перадачы арганізацый вяшчання і іншыя аб’екты (частка першая п. 1 арт. 995 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь (далей – ГК)).
Даведка:
Да выкананняў, у прыватнасці, адносяцца выкананні спевакоў і музыкантаў (абзац дзявяты арт. 4, частка другая п. 1 арт. 22 Закона аб аўтарскім праве).
Фанаграма – любы выключна гукавы запіс выканання або іншых гукаў альбо адлюстраванняў гукаў. Фанаграмай не з’яўляецца запіс гукаў, уключаны ў аўдыявізуальны твор (абзац трыццаць чацвёрты арт. 4 Закона аб аўтарскім праве).
У адпаведнасці з Законам аб аўтарскім праве для правамернага выкарыстання твораў і аб’ектаў сумежных правоў неабходна атрымаць дазвол праваўладальніка, паколькі праваўладальніку належыць выключнае права на твор або аб’екты сумежных правоў, якое дазваляе або забараняе іншым асобам выкарыстоўваць такія аб’екты (частка першая п. 2 арт. 16, частка другая арт. 25 і частка другая арт. 28 Закона аб аўтарскім праве). Выключэнне – выпадкі свабоднага выкарыстання, пры якіх атрыманне дазволу не патрабуецца (глава 4 Закона аб аўтарскім праве).
Крыніцы запазычання бываюць розныя, як платныя, так і бясплатныя. У большасці выпадкаў творы, якія знаходзяцца ў адкрытым доступе, ахоўваюцца аўтарскім правам, г. зн. размяшчэнне твора ў адкрытым доступе само па сабе не азначае, што можна свабодна яго выкарыстоўваць.
Тыповым парушэннем ў сферы выкарыстання аб’ектаў аўтарскага права з’яўляецца, напрыклад, выкарыстанне ў кафэ, барах, рэстаранах папулярных музычных сэрвісаў, такіх як «Яндекс Музыка», Spotify, Apple Music, YouTube Music, па асабістай падпісцы работніка. У адпаведнасці з ліцэнзійнымі пагадненнямі, напрыклад ліцэнзійным пагадненнем на выкарыстанне праграмы «Яндекс Музыка», выкарыстанне сэрвісаў па асабістай падпісцы ажыццяўляецца толькі ў асабістых некамерцыйных мэтах. Для выкарыстання іншымі спосабамі, у тым ліку публічнага выканання ва ўстанове, неабходна дадаткова заключаць дагавор непасрэдна з праваўладальнікам.
Таксама падобным парушэннем з’яўляецца ўключэнне музыкі, якая іграе па радыё, у памяшканні кафэ (бара, рэстарана і да т. п.) у мэтах камерцыйнага выкарыстання без заключэння адпаведнага дагавора.
Атрымаць дазвол на правамернае выкарыстанне аб’ектаў аўтарскага права або сумежных правоў можна па дагаворы, заключаным з аўтарам або іншым праваўладальнікам. Прадастаўленне праваўладальнікам права выкарыстання аб’екта аўтарскага права або сумежных правоў у перыяд яго дзеяння іншай асобе на абмежаваны час ажыццяўляецца па ліцэнзійным дагаворы.
У адпаведнасці са змяненнямі ў ГК, якія ўступілі ў сілу 19 лістапада 2024 г., тэрмін дзеяння выключнага права на твор павялічыўся. Выключнае права на твор дзейнічае на працягу жыцця аўтара і 70 гадоў пасля яго смерці (частка другая п. 4 арт. 994 ГК). Звяртаем увагу, што тэрмін аховы павялічыўся толькі для тых твораў, якія ахоўваліся на момант уступлення ў сілу змяненняў, г. зн. на 19 лістапада 2024 г.
Выключнае права на выкананне дзейнічае на працягу 50 гадоў з моманту ажыццяўлення выканання, альбо першага запісу выканання, альбо першай перадачы выканання ў эфір, або па кабелі, або іншым спосабам паведамлення для ўсеагульнага ведама (частка другая п. 1 арт. 30 Закона аб аўтарскім праве). Выключнае права на фанаграму дзейнічае на працягу 50 гадоў з моманту першага апублікавання фанаграмы або на працягу 50 гадоў пасля яе першага запісу, калі фанаграма не была апублікавана на працягу гэтага тэрміну (п. 2 арт. 30 Закона аб аўтарскім праве).
Пасля смерці праваўладальніка – фізічнай асобы выключнае права па агульным правіле пераходзіць да яго спадчыннікаў (п. 1 арт. 42 Закона аб аўтарскім праве). Такім чынам, дазвол на выкарыстанне твораў або аб’ектаў сумежных правоў у такім выпадку варта атрымліваць у спадчыннікаў (праваўладальнікаў).
Атрымаць дазвол на выкарыстанне твора або аб’ектаў сумежных правоў можна таксама, звярнуўшыся ў арганізацыю па калектыўным кіраванні маёмаснымі правамі, упаўнаважаную праваўладальнікам.
Заканчэнне тэрміну дзеяння выключнага права на твор або аб’екты сумежных правоў азначае пераход гэтых аб’ектаў у грамадскі набытак. Творы і аб’екты сумежных правоў, якія перайшлі ў грамадскі набытак, могуць свабодна выкарыстоўвацца любой асобай без выплаты ўзнагароджання, але з захаваннем асабістых немаёмасных правоў аўтараў і выканаўцаў (арт. 21, пп. 1 і 3 арт. 31 Закона аб аўтарскім праве).
Аднак неабходна ўлічваць, што пры выкарыстанні музычных твораў у запісе адначасова выкарыстоўваюцца таксама фанаграмы, на якія гэтыя творы запісаны, і выкананні гэтых твораў.
Напрыклад, твор Моцарта, які ўжо перайшоў у грамадскі набытак, можа быць выкананы і запісаны на фанаграму, і тэрмін аховы ў 2024 г. такіх выканання і фанаграмы яшчэ не скончыўся. У такім выпадку, па агульным правіле, неабходна атрымаць дазвол на выкарыстанне фанаграмы і выканання ў праваўладальнікаў.
На падставе выкладзенага, выкарыстанне музычнага твора, выканання і фанаграмы, якія не перайшлі ў грамадскі набытак, будзе правамерным у выпадку атрымання адпаведнага дазволу ў праваўладальнікаў твора, выканання і фанаграмы або ўпаўнаважаных імі асоб (за выключэннем выпадкаў свабоднага выкарыстання, прадугледжаных главой 4 Закона аб аўтарскім праве).
2. Арганізацыі па калектыўным кіраванні ствараюцца ў мэтах забеспячэння маёмасных правоў аўтараў або іншых праваўладальнікаў у выпадках, калі іх практычнае ажыццяўленне ў індывідуальным парадку з’яўляецца цяжкім. У Рэспубліцы Беларусь такой арганізацыяй з’яўляецца Нацыянальны цэнтр інтэлектуальнай уласнасці (далей – НЦІУ).
У адпаведнасці з атрыманай дзяржаўнай акрэдытацыяй НЦІУ ажыццяўляе калектыўнае кіраванне маёмаснымі правамі аўтараў і іншых праваўладальнікаў (далей – калектыўнае кіраванне) у дачыненні да музычных твораў з тэкстам або без тэксту пры іх публічным выкананні, перадачы ў эфір, перадачы па кабелі і іншым паведамленні для ўсеагульнага ведама, прайграванні, імпарце і распаўсюджванні на матэрыяльных носьбітах такіх твораў, а таксама ў дачыненні да фанаграм, апублікаваных у камерцыйных мэтах, і выкананняў, запісаных на такіх фанаграмах, пры іх публічным выкананні, перадачы ў эфір, па кабелі і іншым паведамленні для ўсеагульнага ведама.
НЦІУ як арганізацыя па калектыўным кіраванні заключае з карыстальнікамі твораў і (або) аб’ектаў сумежных правоў на аснове паўнамоцтваў, прадастаўленых па дагаворы аўтарамі або іншымі праваўладальнікамі, а таксама іншымі арганізацыямі па калектыўным кіраванні, у тым ліку замежнымі, ад свайго імя, але ў інтарэсах аўтараў або іншых праваўладальнікаў дагаворы аб выкарыстанні пэўным спосабам твораў і (або) аб’ектаў сумежных правоў, збірае ўзнагароджанне ў адпаведнасці з дагаворамі, заключанымі з карыстальнікамі, размяркоўвае і рэгулярна выплачвае сабранае ўзнагароджанне аўтарам або іншым праваўладальнікам, у дачыненні да правоў якіх ажыццяўляецца калектыўнае кіраванне, а таксама выконвае іншыя функцыі.
Перавагі заключэння дагавора карыстальнікам з НЦІУ вельмі істотныя:
- карыстальніку лягчэй і зручней заключыць адзін дагавор на неабходныя яму спосабы выкарыстання ў дачыненні да наяўных у калектыўным кіраванні твораў і аб’ектаў сумежных правоў, чым заключаць асобна дагаворы з кожным праваўладальнікам;
- НЦІУ кіруе правамі ў дачыненні да шырокага пераліку твораў (рэпертуар), што дазваляе хутка атрымаць неабходны дазвол на выкарыстанне таго ці іншага твора;
- НЦІУ мае значны вопыт у галіне прымянення заканадаўства ў сферы аўтарскага права, што зводзіць да мінімуму рызыкі ўзнікнення праблем з праваўладальнікамі з-за якіх-небудзь парушэнняў правоў з боку карыстальніка, які заключыў дагавор з НЦІУ;
- сумы ўзнагароджання ўстаноўлены празрыста і даступны для карыстальнікаў, што дазваляе пазбегнуць нечаканых выдаткаў.
Звяртаем увагу, што заключэнне карыстальнікам дагавора з НЦІУ як арганізацыяй па калектыўным кіраванні магчыма ў дачыненні да тых аб’ектаў, маёмасныя правы на якія знаходзяцца ў калектыўным кіраванні НЦІУ.
У выпадку калі дагавор заключаецца непасрэдна з аўтарам або іншым праваўладальнікам, памер узнагароджання за права выкарыстання твора альбо адсутнасць такога памеру (бясплатна) вызначаецца бакамі самастойна. Калі дагавор заключаецца з НЦІУ, то памер узнагароджання вызначаецца па ўстаноўленым Тарыфе (памеры) узнагароджання, якое збірае НЦІУ ў рамках вядзення калектыўнага кіравання маёмаснымі правамі на музычныя творы, фанаграмы, апублікаваныя ў камерцыйных мэтах, і выкананні, запісаныя на такіх фанаграмах, зацверджаным загадам генеральнага дырэктара НЦІУ ад 29.04.2023 № 67.
Даведка:
З Тарыфам можна азнаёміцца на афіцыйным інтэрнэт-сайце НЦІУ па адрасе www.ncip.by у раздзеле «Аўтарскія і сумежныя правы / Калектыўнае кіраванне / Карыстальнікам / Тарыф узнагароджання»).
3. У цэлым выкарыстанне аб’ектаў інтэлектуальнай уласнасці без адпаведных правоў – гэта сур’ёзная рызыка, якая можа прывесці да значных прававых наступстваў, фінансавых страт і рэпутацыйных выдаткаў. Пераважней заўсёды выкарыстоўваць легальныя крыніцы з аб’ектамі аўтарскага права і сумежных правоў і пераканацца ў правамернасці выкарыстання такіх аб’ектаў.
Выкарыстанне твораў і аб’ектаў сумежных правоў без дазволу праваўладальніка з’яўляецца парушэннем яго выключнага права (за выключэннем выпадкаў свабоднага выкарыстання твораў, прадугледжаных главой 4 Закона аб аўтарскім праве).
У адпаведнасці з заканадаўствам Рэспублікі Беларусь за неправамернае выкарыстанне аб’ектаў аўтарскага права і сумежных правоў прадугледжана грамадзянская, адміністрацыйная і крымінальная адказнасць.
Абарона выключнага права ажыццяўляецца спосабамі, прадугледжанымі арт. 11 і 990 ГК, пп. 2 і 3 арт. 56 Закона аб аўтарскім праве. Такім чынам, да асобы, якая неправамерна выкарыстала творы або аб’екты сумежных правоў, могуць быць прад’яўлены такія патрабаванні, як патрабаванні спыніць неправамернае выкарыстанне твора, кампенсаваць прычыненыя страты або выплаціць кампенсацыю за парушэнне выключнага права без неабходнасці даказвання страт (праваўладальнік можа запатрабаваць кампенсацыю ў суме ад адной базавай велічыні да пяцідзесяці тысяч базавых велічынь), і іншыя патрабаванні, прадугледжаныя заканадаўствам.
Згодна з часткай другой арт. 26 Грамадзянскага працэсуальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь грамадзянскія справы па спрэчках у галіне аўтарскага права і сумежных правоў (у тым ліку па пазовах аб спыненні дзеянняў, якія парушаюць выключнае права, аб кампенсацыі страт альбо аб спагнанні кампенсацыі за парушэнне выключнага права) разглядаюцца ў судовай калегіі па справах інтэлектуальнай уласнасці Вярхоўнага Суда Рэспублікі Беларусь.
У адпаведнасці з часткай другой арт. 10.15 Кодэкса Рэспублікі Беларусь аб адміністрацыйных правапарушэннях (далей – КоАП) устаноўлена адміністрацыйная адказнасць за незаконнае распаўсюджванне або іншае незаконнае выкарыстанне аб’ектаў інтэлектуальнай уласнасці.
Пратаколы аб адміністрацыйных правапарушэннях па арт. 10.15 КоАП маюць права складаць упаўнаважаныя на тое службовыя асобы органаў унутраных спраў, органаў Камітэта дзяржаўнага кантролю, мытных органаў (пп. 1, 3 і 8 часткі першай арт. 3.30 Працэсуальна-выканаўчага кодэкса Рэспублікі Беларусь аб адміністрацыйных правапарушэннях).
Часткай другой арт. 201 Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь прадугледжана крымінальная адказнасць за незаконнае распаўсюджванне або іншае незаконнае выкарыстанне аб’ектаў аўтарскага права, здзейсненыя на працягу года пасля накладання адміністрацыйнага спагнання за такое ж парушэнне або спалучаныя з атрыманнем даходу ў буйным памеры.
Такім чынам, наступствы неправамернага выкарыстання аб’ектаў інтэлектуальнай уласнасці могуць быць значнымі. Каб пазбегнуць непрадбачаных сітуацый у рамках вядзення бізнесу, найбольш зручнымі спосабамі для правамернага выкарыстання музычных твораў з’яўляюцца:
- выкарыстанне спецыялізаваных сэрвісаў, якія прапануюць ліцэнзійныя дагаворы на выкарыстанне фонавай музыкі для бізнесу;
- заключэнне дагавора з арганізацыяй па калектыўным кіраванні;
- заключэнне дагавораў непасрэдна з праваўладальнікамі твораў.
02.2025
Падрыхтавала: Дашкоўская Юлія Аляксандраўна (спецыяліст аддзела заканадаўства ў сферы аўтарскага і сумежных правоў упраўлення прававога і кадравага забеспячэння НЦІУ)
