Пытанне: Чаму асаблівая ўвага надаецца ахове такога аб'екта інтэлектуальнай уласнасці, як інтэгральныя мікрасхемы? Для каго гэтае пытанне актуальнае? Апішыце працэдуру рэгістрацыі тапалогій інтэгральных мікрасхем. Колькі часу яна займае і ў якую суму абыходзіцца суб'екту гаспадарання?

Адказ: Падчас Другой сусветнай вайны і ў першыя пасляваенныя гады асобныя ўзоры бартавой і вылічальнай тэхнікі дасягнулі столі складанасці, за якой страты ад адмоваў і прастояў пераўзыходзілі любыя чаканыя выгады. Кожны самалёт уключаў у сябе, па розных крыніцах, ад трохсот да амаль тысячы электронных лямпаў і дзясяткі тысяч пасіўных кампанентаў. У стацыянарных камп'ютарах лік лямпаў ішоў на тысячы, у некаторых камп'ютарах іх было больш за семнаццаць тысяч. Кожны дадатковы рэзістар, кожнае дадатковае паянне пагаршалі надзейнасць і падаўжалі час пошуку няспраўнасцяў.

Традыцыйная электроніка апынулася ў тупіку: далейшае ўскладненне электронных прылад патрабавала скарачэння колькасці іх кампанентаў.

Вынаходніцтва транзістара, абвешчанае летам 1948 г., спарадзіла чаканне новай тэхнічнай рэвалюцыі ў грамадстве развітых краін. Фантасты і журналісты прадказвалі хуткае з'яўленне «разумных машын» і масавую рабатызацыю ўсіх бакоў жыцця – ад кухоннай пліты да міжпланетных палётаў.

У сувязі з гэтым перад інжынерамі паўстала задача знайсці больш тэхналагічныя спосабы злучыць тысячы дыёдаў, транзістараў і іншых электронных кампанентаў, якія выкарыстоўваюцца ў камп'ютарах, ізаляваць іх адзін ад аднаго і інтэграваць – спосаб сфармаваць набор розных электронных кампанентаў у крышталі паўправадніка.

Рашэнне гэтых трох задач спосабамі, прыдатнымі для серыйнай вытворчасці, а таксама запуск такой вытворчасці і склалі сутнасць вынаходніцтва інтэгральнай схемы. Спалучэнне ўсіх трох рашэнняў – інтэграцыі, ізаляцыі і злучэнняў – стала вядома як паўправадніковая (планарная і маналітная) інтэгральная схема.

У розных прыборах, машынах і механізмах шырока выкарыстоўваюцца інтэгральныя мікрасхемы – мікраэлектронныя вырабы, што ўключаюць у сябе электронныя схемы, якія складаюцца з асобных элементаў, размешчаных у пэўных злучэннях адзін з адным.

Нараўне з папулярнымі аб'ектамі інтэлектуальнай уласнасці, такімі як вынаходствы, карысныя мадэлі, праграмы для ЭВМ і гэтак далей, сучаснае заканадаўства забяспечвае ахову і такога аб'екта інтэлектуальнай уласнасці, як тапалогія інтэгральнай мікрасхемы.

Першы закон аб тапалогіях інтэгральных мікрасхем быў прыняты ў 1984 г. Увядзенне права на тапалогію інтэгральнай мікрасхемы было заклікана абараніць вытворцаў мікрасхем ад капіравання іх прадукцыі. Аднак гэты прававы рэжым не набыў вялікай папулярнасці ў свеце, таму што, з аднаго боку, масавае капіраванне складаных інтэгральных мікрасхем цяжкае, а з другога боку, гэты рэжым таксама прадугледжвае выпадкі свабоднага выкарыстання тапалогій. Аднак гэты рэжым заняў сваё месца ў сістэме мер аховы інтэлектуальнай уласнасці ў сферы новых тэхналогій.

Сёння правы праваўладальнікаў на тапалогію інтэгральнай мікрасхемы (далей – тапалогія) у Рэспубліцы Беларусь ахоўваюцца Законам Рэспублікі Беларусь ад 7 снежня 1998 г. № 214-З «Аб прававой ахове тапалогій інтэгральных мікрасхем» (далей – Закон). Тапалогія, як аб'ект прававой аховы, уяўляе сабой прасторава-геаметрычнае размяшчэнне сукупнасці элементаў інтэгральнай мікрасхемы і сувязей паміж імі (арт. 1 Закона).

Прыведзенае вышэй вызначэнне тапалогіі дазваляе абараняць адпаведныя тэхнічныя рашэнні незалежна ад прымененай тэхналогіі, складанасці, памеру і г. д. Прававая ахова распаўсюджваецца толькі на арыгінальную тапалогію, створаную ў выніку творчай дзейнасці аўтара і невядомую аўтару і (або) спецыялістам у галіне распрацоўкі тапалогіі на момант яе стварэння.

Права на тапалогію ахоплівае толькі агульнае размяшчэнне яе элементаў і наяўнасць адпаведных сувязей. Але ідэі, якія ляжаць у яе аснове, спосабы, сістэмы, тэхналогіі або зашыфраваная ў ёй інфармацыя не ахоўваюцца ў рамках разглядаемага прававога рэжыму.

Для каго гэтае пытанне актуальнае 

У цяперашні час інтэгральныя схемы атрымалі шырокае распаўсюджванне ў самых розных галінах жыццядзейнасці чалавека, уключаючы кампꞌютарную тэхніку (для рэалізацыі лагічных функцый, арыфметычных аперацый, запамінальных прылад і г. д.), смартфоны (для кіравання сілкаваннем, апрацоўкі сігналаў, забеспячэння сувязі і г. д.), аўтамабільную электроніку і інш. Бытавая тэхніка ўсё больш нагадвае кампꞌютар. Цэнтрам, які кіруе ўсімі функцыямі, зꞌяўляецца мікрапрацэсар, які, у сваю чаргу, з'яўляецца ўсё той жа мікрасхемай. Тапалогіі таксама выкарыстоўваюцца ў медыцынскім абсталяванні для апрацоўкі сігналаў ад датчыкаў, ваенным абсталяванні для сістэм кіравання, навігацыі і інш. Пры гэтым прылады на аснове цвёрдацельных і лічбавых тэхналогій паспяхова выцясняюць традыцыйныя прылады. Напрыклад, сталі магчымымі гадзіннік, фотаапарат і «магнітафон» без рухомых частак, тэлевізар з плоскім экранам. Мікрачыпы нават «ушываюць» у дакументы і імплантуюць пад скуру. Магчымасці мікраэлектронікі сапраўды бязмежныя. Шчыльнасць элементаў у мікрасхемах становіцца ўсё большай, таму што памеры элементаў пастаянна памяншаюцца, іх ужо немагчыма вымераць у мікраметрах. На парадку дня – нанатэхналогіі.

• Кампꞌютарнае абсталяванне.
• Мабільныя прылады.
• Бытавая тэхніка.
• Аўтамабільная электроніка.
• Медыцынскае абсталяванне.
• Ваенныя сістэмы.
• Іншыя галіны.

Усё гэта было б немагчыма без аб'ектыўных пераваг інтэгральных мікрасхем, да якіх адносяцца:

- высокая тэхналагічнасць, якая дазваляе істотна скараціць працоўныя, часавыя і фінансавыя затраты на вытворчасць. Гэта зніжае сабекошт. На сучасным этапе вытворчасць падобнай прадукцыі цалкам аўтаматызавана і рабатызавана. Больш за тое, на этапе тэхнічнага кантролю якасці вядучыя брэнды выкарыстоўваюць штучны інтэлект;

- мінімальныя памеры і вага. На невялікай плошчы інтэгральнай мікрасхемы размешчаны мільёны, а часам і мільярды асобных кампанентаў. Гэта дазваляе ствараць складаныя прылады з мінімальнымі габарытамі. Увогуле, з'яўленне інтэгральнай мікрасхемы сур'ёзна скараціла памеры тэхнікі (яркі прыклад: камп'ютар да мікрасхем меў памер пакоя, а пасля іх зꞌяўлення змяшчаецца на стале);

- за кошт скарачэння колькасці кампанентаў інтэгральныя мікрасхемы тэхнічна спрашчаюць тэхнічныя вырабы, робячы іх больш надзейнымі і рамонтапрыдатнымі.

Натуральна, вырабіць сучасную інтэгральную мікрасхему можна толькі на цалкам аўтаматызаваным абсталяванні з кампꞌютарным кіраваннем. Больш за тое, нават распрацоўка тапалогіі мікрасхемы ўжо немагчымая без вылічальнай тэхнікі – настолькі яна складаная. Усе працэсы вытворчасці інтэгральных мікрасхем патрабуюць высакаякасных матэрыялаў і дакладнага абсталявання, найвышэйшага ўзроўню культуры вытворчасці і стэрыльнай чысціні.

Апішыце працэдуру рэгістрацыі тапалогій інтэгральных мікрасхем 

Прававая ахова тапалогіі ў Рэспубліцы Беларусь ажыццяўляецца на падставе яе рэгістрацыі ў патэнтным органе – Нацыянальным цэнтры інтэлектуальнай уласнасці (далей – патэнтны орган) (арт. 4 Закона). Тапалогія можа быць зарэгістравана на імя фізічнай і (або) юрыдычнай асобы. Права на тапалогію ахоўваецца дзяржавай і пацвярджаецца пасведчаннем, якое пацвярджае аўтарства, прыярытэт тапалогіі і выключнае права на яе. Аб'ём прававой аховы, якая забяспечваецца тапалогіі, вызначаецца сукупнасцю яе элементаў і сувязей паміж імі, прадстаўленых у дэпаніруемых матэрыялах.

Працэдура рэгістрацыі тапалогіі пачынаецца з падачы заяўкі ў патэнтны орган (арт. 11 Закона).

Заяўка можа быць пададзена ў тэрмін не больш за два гады з даты першага выкарыстання тапалогіі, калі яно адбывалася.

Заяўка павінна адносіцца да адной тапалогіі і змяшчаць наступныя дакументы:

- заява аб рэгістрацыі тапалогіі інтэгральнай мікрасхемы;

- дэпаніруемыя матэрыялы, якія змяшчаюць камплект аднаго з наступных відаў матэрыялаў: фатаграфіі фоташаблонаў; зборачны тапалагічны чарцёж; паслойныя тапалагічныя чарцяжы; фатаграфіі кожнага ўзроўню тапалогіі; узоры інтэгральнай мікрасхемы з дадзенай тапалогіяй у выпадку выкарыстання яе да даты падачы заяўкі;

- рэферат.

Заяўнік мае права падаць заяўку ў патэнтны орган праз патэнтнага паверанага, зарэгістраванага ў патэнтным органе.

Вядзенне спраў з патэнтным органам можа ажыццяўляцца заяўнікам або адным з заяўнікаў (агульным прадстаўніком) альбо праз патэнтнага паверанага, зарэгістрыраванага ў патэнтным органе.

Адначасова з заяўкай падаюцца:

- дакумент, які пацвярджае ўнясенне патэнтнай пошліны за падачу і правядзенне экспертызы заяўкі ва ўстаноўленым памеры, і (або) дакумент, які пацвярджае права на льготы па яе аплаце (арт. 12 Закона);

- даверанасць, выдадзеная заяўнікам, у выпадку падачы заяўкі праз патэнтнага паверанага (п. 7 Палажэння аб парадку падрыхтоўкі заяўкі на рэгістрацыю тапалогіі інтэгральнай мікрасхемы, правядзення па ёй экспертызы і прыняцці рашэння па выніках экспертызы (далей – Палажэнне) (у рэдакцыі пастановы Саўміна ад 28.07.2023 № 493).

Заява аб рэгістрацыі і рэферат падаюцца ў двух экзэмплярах, у адным экзэмпляры – дэпаніруемыя матэрыялы і дакументы, якія прыкладаюцца да дакументаў заяўкі (п. 6 Палажэння).

Тэрмін дзеяння пасведчання на тапалогію – дзесяць гадоў (арт. 5 Закона).

Колькі часу яна займае і ў якую суму абыходзіцца суб'екту гаспадарання

Пры правядзенні экспертызы заяўкі правяраюцца неабходныя дакументы і адпаведнасць устаноўленым да іх патрабаванням, у тым ліку правільнасць выплаты ўстаноўленых патэнтных пошлін, прыналежнасць аб'екта, на які падаецца заяўка, да тапалогіі. Пры правядзенні экспертызы ўстанаўліваюцца дата падачы заяўкі і прыярытэт тапалогіі (арт. 11, 12 Закона).

Заяўленая для рэгістрацыі тапалогія не правяраецца на адпаведнасць умове арыгінальнасці.

Экспертыза заяўкі праводзіцца патэнтным органам на працягу трох месяцаў з дня яе падачы ў патэнтны орган (п. 2 арт. 14 Закона).

Калі ў выніку разгляду заяўкі будзе ўстаноўлена, што заяўка пададзена на аб'ект, які не адносіцца да тапалогіі, патэнтны орган прымае рашэнне аб адмове ў рэгістрацыі тапалогіі, аб чым заяўнік паведамляецца пісьмова на працягу пяці рабочых дзён з дня прыняцця рашэння (арт. 14 Закона).

Калі па выніках разгляду заяўкі будзе ўстаноўлена, што дакументы заяўкі сфарміраваны правільна, прымаецца рашэнне аб рэгістрацыі тапалогіі, аб чым заяўніку пісьмова паведамляецца на працягу пяці рабочых дзён з даты прыняцця рашэння (арт. 14 Закона).

На падставе рашэння аб рэгістрацыі тапалогіі патэнтны орган на працягу пятнаццаці дзён з дня атрымання дакумента аб уплаце патэнтнай пошліны за рэгістрацыю тапалогіі і выдачу пасведчання на тапалогію ва ўстаноўленым памеры і (або) дакумента, які пацвярджае права на льготы па яе аплаце, праводзіць рэгістрацыю тапалогіі ў Рэестры тапалогій. У Рэестр тапалогій уносяцца звесткі аб рэгістрацыі тапалогіі, а таксама аб наступных змяненнях гэтых звестак (арт. 17 Закона).

Звесткі аб рэгістрацыі тапалогіі, унесеныя ў Рэестр тапалогіі, публікуюцца ў афіцыйным бюлетэні на працягу трох месяцаў з дня рэгістрацыі тапалогіі. Выдача пасведчання на тапалогію ажыццяўляецца патэнтным органам на працягу пяці дзён з дня публікацыі звестак аб рэгістрацыі тапалогіі ў афіцыйным бюлетэні (арт. 18 Закона).

У адпаведнасці з патрабаваннямі п. 75 Палажэння пры праверцы правільнасці выплаты ўстаноўленых патэнтных пошлін правяраюцца:

- выкананне тэрмінаў аплаты і прадстаўлення дакументаў, якія пацвярджаюць аплату;

- адпаведнасць выплачаных сум устаноўленым памерам.

Пры праверцы правільнасці выплаты ўстаноўленых патэнтных пошлін можна таксама праверыць магчымасць прымянення льгот, прадугледжаных заканадаўствам.

Стаўкі патэнтных пошлін за юрыдычна значныя дзеянні, звязаныя з прававой аховай тапалогій інтэгральных мікрасхем, у базавых велічынях устанаўліваюцца ў памерах згодна з п. 7 Дадатку 23 да Падатковага кодэкса Рэспублікі Беларусь:

- 19 базавых велічынь за падачу і правядзенне экспертызы заяўкі на рэгістрацыю тапалогіі інтэгральнай мікрасхемы;

- 10 базавых велічынь за рэгістрацыю тапалогіі інтэгральнай мікрасхемы ў Дзяржаўным рэестры тапалогій інтэгральных мікрасхем Рэспублікі Беларусь і выдачу пасведчання на тапалогію інтэгральнай мікрасхемы.

Аўтары-плацельшчыкі выплачваюць 25 % ад устаноўленага памеру патэнтных пошлін.

Плацельшчыкі – арганізацыі, акрэдытаваныя ў адпаведнасці з заканадаўствам у якасці навуковых, выплачваюць 25 % ад устаноўленага памеру патэнтных пошлін.

Патэнтныя пошліны выплачваюцца шляхам пералічэння грашовых сродкаў на бягучы (разліковы) рахунак патэнтнага органа з наступным пералічэннем у рэспубліканскі бюджэт.

Дакумент, які пацвярджае аплату патэнтнай пошліны, прадастаўляецца ў патэнтны орган пры звароце за выкананнем юрыдычна значнага дзеяння, калі іншы тэрмін не ўстаноўлены заканадаўствам.

Памер грашовых сродкаў, атрыманых пры аплаце патэнтнай пошліны за здзяйсненне юрыдычна значных дзеянняў, вызначаецца на дату выплаты патэнтнай пошліны.

Выплачаная патэнтная пошліна не вяртаецца, за выключэннем выпадкаў, калі яна ўнесена звыш устаноўленага памеру, або калі юрыдычна значнае дзеянне, прадугледжанае арт. 295 Падатковага кодэкса, за якое ўплачана пошліна, не было выканана, або калі разгляд пярэчанняў спынены Апеляцыйным саветам патэнтнага органа ў сувязі з падачай медыятыўнага пагаднення.

02.2025
Падрыхтавала: Галачалава Наталля Яўгеньеўна (вядучы спецыяліст аддзела папярэдняй экспертызы ўпраўлення экспертызы прамысловай уласнасці НЦІУ)